Taming ang Pagkamatinud-anon

Kay ang Mayo buwan man alang sa kaamgohan kabahin sa paglikay sa sakit nga kanser sa cervix, hisgotan ta kining maong sakit, nga maoy ikaduhang nag-unang hinungdan sa kamatayon tungod sa kanser sa kababayen-an.

Sumala sa datus gikan sa Cancer Registry sa Ramon Aboitiz Foundation Inc.-Eduardo J. Aboitiz Cancer Center (RAFI-EJACC), ikaduha ang kanser sa cervix sa kanser sa dughan isip labing sagad nga hinungdan sa kamatayon sa mga babaye sa Sugbo. Ug mas dako ang purohan nga ang usa ka babaye mapukan sa maong sakit kon siya nag-edad 30 anyos pataas.

Ang nakaayo lang kon mataptan niining maong matang sa kanser kay 90 porsiyento sa mga kaso sa kanser sa cervix maayo kon kini nabantayan ug natambalan samtang sayo pa o wala pa nakalamay. Sumala sa RAFI-EJACC, sa mga tuig 2003 hangtud 2007, niabot sa 165 sa 311 ka mga pasyente nga nadangat sa tambalanan tungod sa maong kanser wala nabuhi. Ang Surveillance Epidemiology and End Results sa National Cancer Institute nagsulti sab nga sa 12,170 ka mga babaye nga adunay kanser sa cervix, 4,200 ang namatay.

Asa man dapit kining cervix? Kini anaa dapit sa ubos nga bahin sa matris. Ang ibabaw dapit sa matris mao ang bahin diin anha motubo ang bata panahon sa pagpanamkon.

Mahitabo ang kanser sa cervix kon ang usa ka daotang silyula sa kanser mamugna. Sumala sa healthsquare.com, mokabat sa 13,500 ka mga babaye sa Amerika mahibaw-an nga adunay kanser sa cervix matag tuig. Dako ang pagtuo nga ang maong kanser adunay dakong kalambigitan sa human papilloma virus (HPV).

Adunay duha ka matang sa kanser sa cervix: ang squamous cell carcinoma ug ang adenocarcinoma.  Mga 80 hangtud 90 porsiyento sa mga kaso sa kanser sa cervix mga squamous cell carcinoma. Sa laing bahin, ang adenocarcinoma nag-anam ka sagad sa nilabay nga 20 hangtud 30 ka mga tuig. Adunay ikatulo apan dili sagad nga kanser sa cervix nga gitawag og adenosquamos carcinoma o nagsagol nga mga carcinoma.

Daghang mga hinungdan nga mosaka ang risgo nga mataptan sa kanser sa cervix. Kini naglakip sa paggamit og pills (kapin sa lima ka tuig), pakighilawas sa sayong pangidaron, adunay sakit-sakit tungod sa pakighilawas, panabako, kakuwang sa pag-atimang panglawas, ug kawalay-pagpahiling.

Apan ang ng labing sagad nga hinungdan sa kanser sa cervix mao ang impeksyon tungod sa HPV, nga usa ka kagaw nga makuha sa babaye tungod sa pagpakighilawas sa lainlaing mga lalake. Maong matawag nga dakong panagang batok sa maong sakit ang pagkamatinud-anon sa imong kapikas.

Ang HPV usa ka grupo sa sobra sa 100 ka mga matang sa kagaw, hain ang uban maoy hinungdan sa pagtubo sa mga butoy-butoy sa mga pribadong bahin sa lawas.

Lakip sa mga ilhanan nga adunay kanser sa cervix ang usa ka babaye mao ang kawalay gana mokaon, paghugo o pagkunhod sa timbang, lapoy nga lawas, sakit ang dapit sa bat-ang, sakit ang likod, sakit o naghubag nga mga bitiis, ug uban pa.

Pulong ni Ronald delos Reyes, program coordinator sa RAFI-EJACC, taas ang kahigayonan nga mapugngan nga mataptan og kanser sa cervix kon kanunay nga nagpailawom sa mga paagi pagsagang sama sa screening, pap smear, ug HPV test.  Dugang niya, labing maayo kon ang babaye nagsunod og maayong pagpakabuhi, maglikay sa sigarilyo, ug naglikay sa pagpakighilawas sa lainlaing mga tawo.

Aduna na say bakuna batok sa HPV aron malikayan ang kanser sa cervix. Ang sagad tambal pagsumpo sa kanser sa cervix kon nataptan na niini mao ang pagpaopera, chemotherapy, radiation therapy, o ang tulo gyud.

Karong buwana, isip bahin sa pagtamod sa Mayo nga Buwan sa Kaamgohan Kabahin sa Kanser sa Cervix, adunay libre nga pap smear ug paghiling sa dughan sa tibuok buwan diha sa Cervical Cancer Control Program nga bahin sa Vicente Sotto Memorial Medical Center, nga nahimutang sa luyo nga bahin sa maong tambalanan.

(Ug alang sa dugang kasayoran kabahin sa screening batok sa kanser nga serbisyong dalit sa RAFI-EJACC, tawag sa 256-3287 o sa 254-6351 ug pangitaa si Gina Mariquit. Mahimo sab nga mobisita sa  www.rafi.org.ph o sa www.facebook.com/rafi.org.ph, o kaha magsunod sa @rafiorgph sa Twitter.)